დაგვიდასტურე ასაკი

სტრესის სასარგებლო და მავნე ფორმები – კანაფი გამძლე მცენარეა, რომელსაც სხვადასხვა პირობებში ზრდის უნარი გააჩნია. თუმცა, მებაღეს არაერთი გზით შუძლია ჩაერიოს ზრდის ციკლში, რათა გამოიწვიოს მცენარის დასტრესვა და მიიღოს უფრო დიდი რაოდენობის, უკეთესი მოსავალი. მაგრამ არსებობს სტრესის ფორმები, რომლებიც მცენარისთვის და მისი მოსავლიანობისთვის საზიანოა. სტატიაში გაეცნობით ყველაფერს მცენარის სასარგებლო და საზიანო სტრესის შესახებ.

ადამიანებისთვის სიტყვა სტრესი, რა თქმა უნდა უარყოფითთან ასოცირდება, მაგრამ კანაფის შემთხვევაში ეს სიტყვავ ხშირად დადებითი მნიშვნელობის მატარებელია და მეტ, უკეთესი ხარისხის მოსავალთან და მეტ კანაბინოიდების გამოყოფასთან ასოცირდება.

როგორ გავარკვიოთ რა სახის სტრესია მცენარისთვის სასარგებლო? ამ სტატიაში ჩვენ დეტალურად განვიხილავთ კანაფის სტრესის სასარგებლო და მავნე ფორმებს და გასწავლით როგორ გამოიყენოთ სტრესი, რათა უზრუნველყოთ თქვენი მცენარეების საუკეთესო მოსავალი.

წყლის სტრესის სასარგებლო და მავნე ფორმები

მცენარისთვის წყალი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ის საჭიროა არამხოლოდ გლუკოზის წარმოებისთვის და ფოტოსინთეზისთვის, არამედ წყლის წნევა ეხმარება მცენარეს შიდა სტრუქტურის შენარჩუნებაში. როცა მცენარეს არასაკმარისი რაოდენობის წყალი მიეწოდება, ფერხდება მისი ზრდა, ზიანდება ფოთლები და საბოლოოდ მცენარე კვდება.

• მავნე სტრესი
  ზედმეტი რწყვა შესაძლოა მცენარისთვის ისეთივე, ან მეტად საზიანო აღმოჩნდეს, როგორც არასაკმარისი რწყვა. ნიადაგში წყლის სიჭარბე უამრავ პრობლემას აპროვოცირებს, აფერხებს საკვები ნივთიერების მიღებას და მცენარის ზრდას, აზიანებს მცენარის ფესვებს და ზრდის ისეთი პათოგენების განვითარების შანსს, როგორიცაა ობის სოკო და სხვადასხვა მავნებლები. გამომდინარე იქიდან, ხშირად რომ წყლის ნაკლებოდა ნაკლაბად საზიანოა მცენარისთვის, ვიდრე ზედმეტი რწყვა, ხშირად იძლევიან რეკომენდაციას შედარებით ნაკლები წყლის მიცემაზე და შემდეგ მორწყვამდე ნიადაგის ზედაპირიდან რამდენიმე სანტიმეტრზე გაშრობაზე. მაგრამ სიფრთხილის დაცვა მაინც საჭიროა, რომ არ მოხდეს ნიადაგის ზედმეტი გამოშროვა.
• სასარგებლო სტრესი
  კანაფში წყლის სტრესის პოტენციურად მომგებიანი ფორმა, ზოგიერთი მებაღის გამოცდილებით ფსევდოგვალვის სიმულირებაა, რომელიც, სწორი ინტენსივობით გამოყენებისას, მებაღეების ამ კატეგორიაზე დაყრდნობით, ხელს უწყობს პათოგენების თავიდან აცილებას და მცენარეში კანაბინოიდების მოსავლის გაზრდას.
  წყლის სტრესის კიდევ ერთი სახეობა, რომელსაც მებაღეების ნაწილი მიმართვს, „ცივი შოკის“ სახელითაა ცნობილი. იგი მცენარის ცივი წყლით გამორეცხვას გულისხმობს გვიანი ყვავილობის პერიოდში, მოსავლის აღებამდე, რაც დარტყმას აყენებს მცენარის ფესვებს და მცენარეს მეტი ტრიქომის/ზეთების გამომუშავებისკნ უბიძგებს სიცოცხლის ბოლო მონაკვეთში.

ფესვთა სისტემის სტრესი-საზიანო

მცენარის ფესვთა სისტემა მისი სიცოცხლის წყაროა. ჯანსაღი ფესვების გარეშე მცენარე ვერ შეძლებს ჯანსაღ ვეგეტატიურ ზრდას ან ყვავილობას. აქედან გამომდინარე, ფესვთა სისტემის მოვლა და სტრესის შემცირება უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია, განსაკუთრებით ზრდის ციკლის დასაწყისში.

კანაფის ფესვების სტრესის ყველაზე გავრცელებული წინაპირობებია:

ზედმეტ ან საკმარისზე ნაკლებ რწყვა;

ცხელ და ცივს შორის ტემპერატურის მკვეთრ რყევები;

ზედმეტი კვება (სასუქით დაწვა);

ნიადაგში არასწორი მჟავიანობის შემცველობა;

Fusarium, Pythium და სხვა სახის ფესვის სოკოები…

ფესვების დასტრესვის თავიდან ასაცილებლად მთავარი ფაქტორებია:

სტრესის სასარგებლო და მავნე ფორმები მცენარეებში  – სინათლის სტრესი-სასარგებლო და საზიანო

კანაფი მზის მოყვარული მცენარეა და ყველა მებაღეს უნდა ესმოდეს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია მათი მცენარეებისთვის მაღალი ხარისხის განათება მთელი ზრდის ციკლის განმავლობაში.

სინათლე აუცილებელია ფოტოსინთეზის პროცესისთვის, სწორებ ამიტომა იგი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია მცენარის ზრდაში. თუ სკოლაში ჩემსავით ექსტერნებისთვის მაინც გიწევდათ წიგნის გადაშლა ალბათ ბიოლოგიის წიგნიდან გემახსოვრებათ როგორ მუშაობს ფოტოსინთეზი. თუ არ გახსოვთ არც ესაა პრობლემა, საკმაოდ მარტივი პროცესია: მცენარეები სინათლისგან მიღებული ენერგიის საშუალებით ფესვებიდან მიღებულ მინერალებს, წყალს და ნახშირორჟანგს გლუკოზად აქცევენ, რაც მათ ზრდაში და ნაყოფის წარმოქმნაში ეხმარებათ. მოკლედ რომ ვთქვათ სინათლე მცენარის სიცოცხლის უმნიშვნელოვანესი წყაროა.

იმისთვის, რომ ფოტოსინთეზი არ შეფერხდეს გარეთ მზარდ კანაფის მცენარეს დღის მანძილზე მინიმუმ 6 საათის განმავლობაში მაინც უნდა მიეწოდებოდეს მზის პირდაპირი სხივები. თუ შესაძლებელია, მცენარისთვის მზის სხივების მიწოდების იდეალური ინტენსივობა დღეში 10-12 სათს წარმოადგენს. ბოქსში ზრდისას გროვერების უმეტესობა ვეგეტაციაში მყოფ მცენარეს 18 საათის მანძილზე აწვდის სინათლეს და 6 საათის მანძილზე სრულ სიბნელეში ამყოფებს, რაც სინათლის მიწოდებაზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია. ყვავილობის ფაზაში მცენარისთვის სინათლის 12/12-ზე მიწოდებაა რეკომენდირებული.

• მავნე სტრესი
  სამწუხაროდ კანაფის ზრდისას სინათლის მიწოდების იდეალური ვარიანტის განსაზღვრა საკმაოდ რთულია, რის გამოც მცენარის ამ სახეობაში სინათლის სტრესი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. თავისმხრივ, სინათლის სტრესის ყველაზე გავრცელებული ფორმა სინათლით დამწვრობაა (light burn). სტრეს ამ ფორმას ყველაზე ხშირად განათების ზედმეტად მაღალი ტემპერატურა ან მცენარესთან ზედმეტად ახლოს დამონტაჟება იწვევს.
  სინათლით დამწვრობა საკმაოდ მარტივი შესამჩნევია, სინათლით დაწვისას მცენარის ფოთლები ზედა მხარეს ეხვევა და ისეთ ფორმას იღებს, რომ ფოთლებს რაც შეიძლება მცირე ზედაპირზე ხვდებოდეს სინათლე. გარკვეული დროის შემდეგ დამწვრობა ფოთლების გამოშრობას გამოიწვევს, ფოთლები უხეშდება და იღებს მოყავისფრო შეფერილობას. სინათლით დამწვრობა არ  წარმოადგენს სტრესის სასარგებლო ფორმას და აუცილებლად ყველაფერი უნდა გააკეთოთ მის თავიდან ასაცილებლად, რადგან იგი ანადგურებს ჯანსაღ ფოთლებს და აფერხებს მცენარის ზრდას.
• სასარგებლო სტრესი
  მაშინ, როდესაც სინათლით დამწვრობა მცენარისთვის საზიანოა, არსებობს სინათლის სტრესის „ჯანსაღი ფორმებიც“, რომელთა გამოყენებითაც შეგიძლიათ ხელი შეუწყოთ მცენარის ზრდას.
  დასაწყისისთვის ამის ერთ-ერთი გზა განათების ფერის ტემპერატურითა და სინათლის სპექტრით მანიპულირებაა.
  ფოტოსინთეზი ყველაზე მაღალი სიხშირით წითელი შუქის ქვეშ ხდება, რასაც შემდეგ ლურჯი ფერის შუქი მოყვება. სახლის პირობებში ზრდისას საუკეთესო შედეგის მისაღებად ვეგეტატიურ სტადიაზე, ჯანსაღი ფოთლებისა და ძლიერი ღეროების ჩამოსაყალიბებლად, ხშირად იყენებენ ისეთ განათებას, რომელსაც ცისფერი შუქის მაღალი პროცენტული მაჩვენებელი აქვს, ხოლო ყვავილობის ფაზაში მცენარეს წითელი სინათლის შემცველი ნათურებით აწვდიან შუქს, რაც მებაღეთა ნაწილის გამოცდილებით ყვავილობას და ზეთების გამოყოფას აუმჯობესებს.
  ზოგიერთი გროვერი უფრო წინ მიდის და ყვავილობის ფაზაში ულტრაიისფერ განათებას იყენებს, რომელიც მათზე დაყრდნობით მცენარის ზრდას და მასში კანაბინოიდების გამოყოფას აუმჯობესებს, მაგრამ არსებობს საფრთხე, რომ ულტრაიისფერმა ნათებამ სინათლის დამწვრობამდე მიგიყვანოთ, გამომდინარე იქიდან, რომ ასეთი განათებები გაცილებით ძლიერია და განსაკუთრებულ სიფრთხილის დაცვას მოითხოვს. სანამ ასეთი განათების გამოყენებას გადაწყვეტთ გაეცანით სტატიას „ზრდის თუ არა ულტრაიისფერი ნათება კანაბინოიდების მოსავლიანობას“.
  გროვერებს შორის გავრცელებული სიათლის სტრესის კიდვ ერთი სასარგებლო ფორმა გვიანი ყვავილობის პერიოდში მოსავლის აღებამდე 24-48 საათით ადრე სინათლის მიწოდების შეზღუდვაა, რაც გავრცელებული ინფორმაციით, ხელს უწყობს ტრიქომის წარმოებას.

ტემპერატურის/ტენიანობის სტრესი-სასარგებლო და საზიანო ფორმები

ტემპერატურისა და ტენიანობის დონეები მცენარის საზრდელ სივრცეში უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს. ამ ორ ფაქტორს პირდაპირი გავლენა აქვს მცენარის ზრდასა და აყვავებაზე. მართალია, რომ ყველა მცენარე და მათი ყველა სახეობა ერთმანეთისგან განსხვავდება, აქედან გამომდინარე განსხვავებულია მათი საჭიროებებიც, მაგრამ მებაღეთა უმრავლესობა თანხმდება, რომ კანაფისთვის იდეალური ტემპერატურა და ტენიანობაა:

• 20-25°C და 65-70% ჩითილობისას;
• 22-28°C და 40-70% ვეფეტაციის ფაზაში;
• 20-26°C და 40-50% ყვავილობის ფაზაში;

კანაფის ჯიშთა უმრავლესობა ღამით შედარებით გრილ გარემოს საჭიროებს. შეძლებისდაგვარად ეცადეთ საზრდელ არეში ღამით ტემპერატურა 5-10°C-ით დააგდოთ, რომ ხელი შეუწყოთ რესპირაციას, საკვებისა და წყლის ათვისებას და ვეგეტატიური ზრდის გაძლიერებას.

• საზიანო სტრესი
  ტემპერატურის ზედმეტად აწევამ ან დაწევამ შეაძლოა გამოიწვიოს სითბოს ან სიცივის სტრესი, რომელთაგანაც ორივე განსაკუთრებით აზიანებს მცენარეს. სიცივის სტრესი მცენარის ჩამოჩვებას და საბოლოოდ სიკვდილს იწვევს. მცენარეს ეზღუდება საკვები ნივთიერებებისა და წყლის შეწოვის შესაძლებლობა.
  სითბოს სტრესსაც მსგავსი ეფექტი აქვს მცენარეზე (ზღუდავს მცენარის შესაძლებლობას, აითვისოს წყალი და საკვები), მაგრამ იგი სხვაგვარად ვლინდება. მცენარეები, რომლებიც სითბურ სტრესს განიცდიან გამოშრებიან და დროთა განმავლობაში მათი ფოთლები ყვითლდება, სანამ მცენარე მთლიანად მოკვდება. მაღალი ტემპერატურა და ტენიანობა ასევე ქმნის მავნებლების და პათოგენების გაჩენის საშიშროებას, რომლებსაც შეუძლიათ გაანადგურონ ჯანსაღი ფოთლები და მთლიანად დააზიანონ მცენარის სტრუქტურა.
• სასარგებლო სტრესი
  თუმცა, როგორც კანაფის ზრდის სხვა მრავალი ასპექტის შემთხვევაში, ტემპერატურული სტრესის სწორი რაოდენობა ზოგიერთ შემთხვევაში, შესაძლოა სასარგებლო იყოს თქვენი მცენარისთვის. თუ მაგალითად ბოქსში ან ტენტში იყენებთ CO₂-ს დანამატს შეგიძლიათ ტემპერატურა საჭიროზე მეტად გაზარდოთ, რაც ხშირ შემთხევაში იწვევს მცენარის წახალისებას – შეიწოვოს მეტი წყალი და გააუმჯობესოს ფოტოსინთეზის პროცესი და ზრდა.
  ასევე, ბევრი გროვერი მიმართავს სიცივის სტრესის გამოყენებას ყვავილობის ბოლო კვირებში. არაერთი გამოცდილი კულტივატორი ირწმუნება, რომ მოსავლის აღებამდე ორი კვირით ადრე ბოქსში ტემპერატურის კონტროლირებადმა დაწევამ შესაძლოა მცენარეს აიძულოს გამოიმუშაოს მეტი ტრიქომები და ტერპენები, რაც მკვეთრად აუმჯობესებს ნაყოფის ხარისხსა და გემოს.

სტრესის სასარგებლო და მავნე ფორმები მცენარეებში: სასუქის/საკვების სტრესი-სტრესის მავნე ფორმა

მცენარის ზრდისას მისი საკვები ნივთიერებების სწორი რაოდენობით მომარაგება ჩვენი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვალეობაა. იმის მიუხედავად, რომ სასუქების უმეტესობას საკმაოდ მარტივი ინსტრუქციები გააჩნია, სწორი კვება მაინც რჩება კანაფის ზრდის ყველაზე პრობლემატურ ასპექტად. ბევრი კულტივატორი ცდის საკუთარ თავზე საკვები ნივთიერებების არასწორი მოხმარების შედეგებს. სასსუქის ნაკლებობის შედეგად მოსავლიანობა მკვეთრად მცირდება და ფუჭდება მოსავლის ხარისხი, ხოლო გადამეტების შემთხვევაში საქმე გვაქვს სასუქით დაწვასთან.
სასუქით დაწვას ვხვდებით მაშინ, როდესაც მცენარე იმაზე მეტ სასუქს იღებს ვიდერე შუძლია აითვისოს. დროთა განმავლობაში სასუქიდან მიღებული ქიმიკატები გროვდება ნიადაგში და მცენარეს უზღუდავს წყლის შეწოვას.
სასუქით დაწვის თავიდან ასაცილებლად გირჩევთ გამოიყენოთ ორგანული საკვები ნივთიერებები, როგორიცაა Top Crop-ის ორგანული ხაზი, რადგან ნაკლები შანსია იმისა, რომ მცენარემ ზედმეტი საკვები ნივთიერებები აითვისოს და მოხდეს მისი სასუქით დაწვა. მიყევით კვების მკაცრ განრიგს, ზოგ შემთხვევაში ასევე რეკომენდრიებულია მითითებულზე ოდნავ ნაკლები სასუქის მიწოდებაც.

სტრესის სასარგებლო და მავნე ფორმები მცენარეებში

pH (მჟავიანობის) სტრესი-საზიანო

მცენარეთა უმეტესობა ნიადაგში 6-დან 7-მდე მჟავიანობის დონეს საჭიროებს. pH  საზომი ერთეულია, რომელიც გვიჩენებს რამდენად მჟავე ან ტუტეა ობიექტი. როდესაც ნიადაგში pH დონე 7-ს აღემატება ეს ნიშნავს, რომ ნიადაგი ტუტეა, 7ზე დაბალი მაჩვენებელი კი მის სიმჟავეს გვატყობინებს.

კონკრეტულად კანაფის საჭიროება მჟავესა და ტუტეს შორისაა მოქცეული, შესაბამისად კანაფი ყველაზე კარგად 6-7 მჟავიანობის ნიადაგში იზრდება. მჟავიანობის ამ შუალედის გარეთ მცენარე საკვები ნივთიერებების ნიადაგიდან ათვისების შესაძლებლობას კარგავს. ეს ფენომენი საკვები ნივთიერებების ჩაკეტვის სახელითაა ცნობილი და შეიძლება გახდეს სტრესის სხვა ფორმების მაპროვოცირებელიც.

ჰიდროფონიკაში მზარდი მცენარისთვის იდეალური pH დიაპაზონი ნიადაგში მზარდზე ოდნავ დაბალია და სადღაც 5,5-სა და 6,5-ს შორისაა მოქცეული. იმის მიუხედავად, რომ ნიადაგში მზარდი მცენარე ასე თუ ისე pH-ის რყევების მიართ შედარებით მდგრადია დაპატარა გადაცდომებით მჟავიანობის სტრესს მარტივად არ იღებს, ჰიდროფონიკის შემთხვევაში ეს ყველაფერი სხვაგვარადაა, pH-თან დაკავშირებულმა მცირედმა პრობლემებმაც შესაძლოა მნიშვნელოვნად დააზიანოს ჰიროფონიკაში მზარდი მცენარე. აქედან გამომდინარე ზრდის ამ მეთოდის არჩევის შმთხვევაში განსაკუთრებული სიფრთხილის დაცვას და მჟავიანობის დონის მუდმივ კონტროლს გირჩევთ. ჰიდროფონიკაში მზარდი ცენარისთვის მჟავიანობის საზომიც ისეთი აუცილებელი ატრიბუტია, როგორც სისტემის სხვა შემადგენელი ნაწილები.

 
ქსოვილის დაზიანება-სასარგებლო და საზიანო

ქსოვილის დაზიანება  სასარგებლო სტრესის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად გამოყენებადი ფორმაა კანაფის მცენარეში. მიუხედავად ამისა, არასწორად ან არასწორ დროს შესრულებისას მან შესაძლოა მნიშვნელოვანი პრობლემები შეუქმნას მცენარის ზრდას და მოსავლის მიღებას.

• მავნე სტრესი
  როდესაც მცენარის ტოტი ან ფოთოლი ზიანდება მცენარე დიდ ენერგიას ხარჟავს მათ აღსადგენად („შესახორცებლად“). ამ ენერგიის ნაწილი დაზიანებული ქსოვილის აღდგენაზე მიდის, ნაწილი კი მცენარის დაცვის გაძლიერებაზე დაზიანებულ ადგილას მავნებლებისა და პათოგენების გაჩენის თავიდან ასაცილებლად.
  ამ ყველაფრის შედეგად იძულებით იზრდება მცენარის სიცოცხლის ციკლი და წარმოიქმნება ენერგიის ნაკლებობა სხვა საკვანძო პროცესებისთვის. ქსოვილის არასასურვეი დაზიანება შესაძლოა გამოიწვიოს ისეთმა ფაქტორებმა, როგორიცაა ჰაერტის ძლიერი ნაკადი(ძლიერი ქარი, ქარის დამწვრობა), ზომაში ზედმეტად ზრდა, არასაკმარისი ზომის ქოთანი და სხვა მარტივი შეცდომები, რომლებიც შესაძლოა ზრდისას დავუშვათ.
  გარკვეული მცირედი შეცდომები ვეგეტაციის ფაზაში ნაკლებად სავალალოა, მაგრამ როცა შეცდომებს გვიანი ყვავილობის ეტაპზე ვუშვებთ დიდი შანსია, რომ მათ გამოსასწორებლად ვერაფერი გავაკეთოთ.
• სასარგებლო სტრესი
  მეორესმხრივ, კულტივატორები ხშირად მიმართავენ ქსოვილის დაზიანების გარკვეულ, სასარგებლო ხერხებს, რითაც ხელს უწყობენ მცენარის მიერ საკვები ნივთიერებების ათვისებას. ამ ტექნიკას ხშირად უწოდებენ მაღალი და დაბალი სტრესის ტრენინგს. ტექნიკის მაგალითებია:
  დაბალი სტრესის ტრენინგი(LST): მცენარის ტოტების გადაღუნვა და შეკვრა, ხელი შევუწყოთ მცენარის ჰორიზონტალურად ზრდას. ზოგი კულტივატორი LST-ს ასევე სინათლის მთელი მცენარის ზრდაპპირზე გადასანაწილებლად იყენებს.
  დეფოლიაცია: გარკვეული ფოთლების მოშრება ხელს უწყობს შაქრის წარმოების დაჩქარებას მცენარის ნაწილებში, ასევე აუმჯობესებს სინათლის შეღწევას მცენარის ქსოვილში, რაც ხელს უწყობს მცენარის ქვედა არეებში კვირტების უკეთ განვითარებას.

ტოპინგი, FIM, ლოლიპოპინგი(ფოთლების მოცლა): ეს მაღალი სტრესის ტრენინგის ტექნიკა მცენარერს ფიზიკურ სტრესს აყენებს და აიძულებს მას გაზარდოს არაერთი ძირითადი ღერო, მიიღოს მეტი საკვები ნივთიერებები და მოახდინოს ენერგიის ზედა ნაწილებში ფოკუსირება. ეს ყველაფერი საბოლოოდ იწვევს უფრო ენერგიულ ზრდას, უფრო დიდი, მეტი და ხარისხიანი მოსავლის წარმოებას.
გასათვაისწინებელია დროის ფაქტორი, რომელიც მარიხუანას მცენარეში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. კულტივატორთა ნაწილი თანხმდება, რომ ამ ტექნიკების გამოყენება სასარგებლოა ვეგეტატიურ ფაზაში, მაგრამ თავიდან უნდა იყოს აცილებული ყვავილობის დროს. სტრესის მაღალმა დონემ ყვევილობის პერიოდში შეიძლება გამოიწვიოს მცენარის ჰერმაფროდიტიზმი.